Η ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ ΜΟΥ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ (1920-21) – ΕΜΜΑ ΓΚΟΛΝΤΜΑΝ

 

Κυκλοφόρησε πριν λίγες βδομάδες από την «Απόπειρα» και διαβάζεται με μιαν ανάσα. Πρόκειται για μαρτυρία, από πρώτο χέρι , της Αμερικανίδας επαναστάτριας Έμμας Γκόλντμαν από τα μυθικά χρόνια της αυγής της ρώσικης επανάστασης (πολύ πριν ολοκληρωθεί η μετάβαση στο σταλινικό καθεστώς  των γκούλαγκ και των εφιαλτικών  Δικών της Μόσχας  της δεκαετίας του ’30).

Μαρτυρία ζωντανή, αδιαμεσολάβητη, μέσα από συναντήσεις και συνομιλίες με ένα τεράστιο φάσμα πρωταγωνιστών της ιστορίας (από τον Λένιν και την ηγεσία των μπολσεβίκων μέχρι «ανώνυμους»  μπολσεβίκους εργάτες, φαντάρους αλλά και παράνομους αναρχικούς και σοσιελεπαναστάτες σε δυσμένεια).

Σελίδα τη σελίδα ο πρωταρχικός ενθουσιασμός της Γκόλντμαν για τη χώρα των σοβιέτ μετατρέπεται σε αμφιβολία, σκεπτικισμό, απογοήτευση, οργισμένη απόρριψη. Διαπιστώνει την απόσταση ανάμεσα στις διακηρύξεις και την πραγματικότητα, τον εξωφρενικό και τερατώδη μηχανισμό προπαγάνδας που είναι ταυτόχρονα μηχανισμός ελέγχου, αποκλεισμού των διαφορετικών φωνών, οργάνωσης του εκτεταμμένου «κυνηγιού μαγισσών» για τους διαφωνούντες μέσα κι έξω απ’ το κόμμα.

Μια μικρή παρατήρηση  αφορά τα ζητήματα της τέχνης στη μετεπαναστατική περίοδο, που η συγγραφέας θίγει αλλά δεν θα μπορούσε ακόμη να γνωρίζει (γιατί οι εξελίξεις είτε ήταν υπόγειες είτε τα αποτελέσματα φάνηκαν στα αμέσως επόμενα χρόνια): Η Γκόλντμαν με απογοήτευση διαπιστώνει καλλιτεχνική στασιμότητα και απονέκρωση εξαιτίας της ακολουθούμενης κυβερνητικής πολιτικής, ωστόσο πολύ σύντομα οι εξελίξεις π.χ. στο χώρο του κινηματογράφου θα είναι εκρηκτικές και θα αφήσουν το σημάδι  τους  παγκόσμια με την ορμητική εμφάνιση του Αϊζενστάϊν, του Βερτόφ, του Πουντόβκιν και άλλων σημαντικών δημιουργών. Μια παράλληλη, αντίστοιχης σημασίας, εξέλιξη βλέπουμε να συμβαίνει στη ζωγραφική με τη δουλειά του Καντίνσκι, του Σαγκάλ και των υπόλοιπων ζωγράφων της «Ρώσικης πρωτοπορίας». Στην ποίηση ο Μαγιακόφσκι θα βάλει την ανεξίτηλη σφραγίδα του, αποδεινύοντας ότι η τέχνη δεν σταματάει να αναπτύσσεται ξεπερνώντας τις κοντόφθαλμες κομματικές ντιρεκτίβες.

Ακόμα και αν δεν ταυτιστεί κανείς απόλυτα με τις επιμέρους παρατηρήσεις της Γκόλντμαν, η μαρτυρία της διατηρεί ακέραιη τη σημασία της γιατί καταγράφει την αποτυχία του μπολσεβίκικου βολονταρισμού που επιδίωξε να δημιουργήσει μια κοινωνία ανθρώπινης απελευθέρωσης με εκτεταμένες διοικητικές, αυταρχικές μεθοδεύσεις.